Madencilik

Elazığ ilinde ekonomik önemi olan metalik maden yatakları aşağıdadır.

Maden bakır yatağı, dünyanın bilinen en eski yataklarından biridir, Etibank tarafından ilk üretime 1939 yılında başlanmıştır. İşletme 31.12.1994 tarihinden itibaren özel sektöre devredilmiştir.

Masif cevher 300 m uzunluğunda, 100 m genişliğinde ve 45 m yüksekliğindeki boyutlara sahiptir. Masif kütledeki cevherleşme % 9,11 Cu tenörüne sahiptir. Ağsı cevher ve saçınımlı cevherlerde Cu tenoru % 1'in altına kada' düşmektedir. Bu bölgedeki en önemli cevher mineralleri, pirit, kalkopirit, manyetit ve pirotindir.

Bu işletmede 528 557 ton blister bakır, 133 565 ton sülfürik asit; blister bakırdan 1 316 kg altın ve 7 557 kg gümüş elde edilmiştir. Ana yataktan 1991 yılı sonu itibarıyla 17 410 044 ton ham cevher çıkarılmıştır. 1997 yılı itibarıyla 335 839 ton çıkarılmaya hazır, 3 306 286 ton çıkarılmaya hazır olmayan; olmak üzere toplam 3 642 125 ton % 1,1 Cu tenörlü cevher rezervi bulunmaktadır.

Bölgedeki cevherleşme 30-40 m genişliğe, 600 m uzunluğa sahiptir. Ayrıca; 2-3 m genişlikte 0,5-11 m kalınlıkta masif bir pirit merceği görülmektedir. Etibank tarafından yapılan sondajlarda % 2,13 Cu içerikli 7 m cevher kesilmiştir. Ortalama % 1,56 Cu tenörlü 509 932 ton görünür cevher rezervi olan yatak, 7 155 ton metalik Cu'a sahiptir.

Cevherleşme, Elazığ ilinin yaklaşık 15-25 km kuzeyinde Kızıldağ çevresi ve Billurik dere bölgesinde damarlar şeklinde izlenmektedir. Cevher mineralleri olarak pirit, kalkopirit, sfalerit, galen, spekülarit izlenmektedir. Cevherleşmenin ekonomik durumunu belirlemeye yönelik çalışmalar yeterli değildir. Ayrıntılı çalışmaların yapılması gerekmektedir.

Cevherleşme Karabayalık dere mevkiinde yarmalar ve açık işletme sonucu açığa çıkmıştır. Masif, saçınımlı ve damar şeklinde izlenen cevherleşmenin esas mineralleri pirit, kalkopirit ve sfalerittir. Ortalama tenor, masif cevherleşmelerde % 3,87 Cu, % 1,37 Zn, saçmımlı ve damar tipi cevherleşmede ise ortalama % 0,21 Cu, % 0,11 Zn değerleri bulunmuştur.

Demir cevherleşmesi, Baskil ilçesinin 24 km batısındaki Karakaş köyünün hemen batısında yer alır. Sahada % 52 Fe tenörlü 126 270 ton; % 33 Fe tenörlü 220 500 ton demir olduğu belirlenmiştir. Asıl demir cevherleşmesinin batısında küçük kafalar şeklinde birkaç cevherli zon daha görülmüştür.

Cevherleşme, Elazığ'ın 35 km batısındaki Aşvan köyünün 4 km doğusundadır. Asıl cevher minerali manyetit olup hematit, limonit, ilmenit ve spekülarit mineralleri de izlenmektedir. Aşvan demir madeninde yapılan çalışmalar sonucu ortalama % 55 tenörlü 23 798 ton; % 31,88 Fe tenörlü 164 250 ton görünür rezerv hesaplanmıştır.

Demir cevherleşmesi Yahyalıtepe'nin kuzeydoğusundaki Ziyaret sırtında ve Kaletepe'de ayrı iki mostra vermektedir. Yahyalıtepe'deki cevher minerali limonit olup pirit ve markasit oksidasyon sonucu oluşmuştur. Cevherli kütle 140 m uzunluğa sahiptir. Kaletepe zuhurunda ise cevher minerali hematit olup, kırık ve çatlaklara yerleşmiştir. Cevherli kütle 25 m uzunluğa, 20-30 cm kalınlığa sahiptir. Yapılan kimyasal analizlerde % 58-66 Fe2O3 içerdiği saptanmıştır.

Cevherleşme, Elazığ'ın yaklaşık 25 km Güneydoğusunda Koçkale köyü civarında yer almaktadır. Manganez cevherleşmesinin %29 Fe, %17 Mn ve %13 Si içerdiği saptanmıştır. Fe ve Si miktarının yüksek oluşu cevherin kalitesini düşürmektedir. Yapılan arazi çalışmaları sonucu bölgede yaklaşık 2 000 000 ton cevher bulunduğu belirlenmiştir.

Krom cevherleşmesi Elazığ ilinin Guleman bölgesinde yer almaktadır. 1935 yılında bulunmuş ve Etibank tarafından işletmeye açılmış olan krom yatakları litoloji özellikleri, yapısal durum ve coğrafik dağılımları dikkate alınarak dört kısma ayrılmıştır:

Gölalan sahası, Pütyan sahası, Rut-Taşlıtepe sahası ve Kefdağ-Kapin-Şabata sahası.

Bölgede 1936 yılından beri krom cevheri üretilmektedir. 1996 yılı sonuna kadar 8 594 509 ton tüvenan kromit cevheri üretilmiştir. 1996 yılı sonu itibarıyla bölgedeki krom rezervi 4 800 000 ton görünür, 1 000 000 ton muhtemel olmak üzere 5 800 000 ton'dur.

Zenginleştirme tesisi olarak 1965 yılında devreye giren 150 000 ton/yıl kapasiteli eleme-triyaj ünitesi; 1951 yılında kurulan 30 000 ton/yıl kapasiteli Sori konsantratörü; 1981 yılında kurulan 27 000 ton/yıl kapasiteli Jig tesisi ve 1991 yılında 250 000 ton/yıl kapasiteli Kef konsantratörü bulunmaktadır. Sori konsantratörü 1992 yılından itibaren, eski teknoloji ve ekonomik olmayışı nedeniyle devre dışı bırakılmıştır.

Şark krom işletmesinde ocaktan çıkarılan cevher, zenginleştirme tesislerinde işleme tabi tutularak konsantre cevher elde edilmektedir. Konsantre cevher, Ferrokrom üretim tesislerinde işlenerek ferrokrom elde edilmektedir. Ferrokrom (ETİKROM) tesisleri, Elazığ-Bingöl karayolunun 55. km'sindedir. 1977 yılında üretime alınan 50 000 ton/yıl kapasiteli A tesisi ile 1989 yılında üretime alınan 100 000 ton/yıl kapasiteli B tesisinde, 1996 yılı sonuna kadar toplam 960 118 ton yüksek karbonlu ferrokrom üretilmiştir.

1998-2001 yılları arasında yılda 200 000 ton kapalı işletme yöntemi ile ve 300 000 ton açık işletme yöntemi ile olmak üzere toplam 500 000 ton/yıl tüvenan krom üretimi hedeflenmiştir.

Cevherleşme, Keban ilçesinin 2 km kadar güneyinde, Fırat vadisinin doğu kıyısı üzerinde bulunmaktadır. En önemli ocağı Derebaca madeni, 1728 yılında işletmeye açılmış; 1953-1983 yılları arasında Etibank tarafından, 1983-1988 yılları arasında ise müteahhit tarafından işletilmiştir. % 9 Pb, % 12 Zn, 300 gr/ton Ag ve 1 gr/ton Au içeren cevher ekonomik olmaktan çıktığı için maden, 1989 yılında terk edilmiştir. 1953 yılından itibaren toplam 422 000 ton tüvenan cevher çıkarılmıştır.

Kurşun-Çinko cevherleşmesi, damarlar şeklinde izlenmekte olup damar kalınlıkları 10-50 cm arasında değişmektedir. Yapılan incelemelerde cevher minerali olarak galen, sfalerit ve pirit mineralleri saptanmıştır. Cevherleşmenin ekonomik durumunun araştırılması gerekmektedir.

Baskil ilçesinin güneyinde, Nazaruşağı köyü civarında Elazığ Magmatitleri'ne ait derinlik kayaçları içerisinde yer almaktadır. Bölgede, irili ufaklı toplam 28 adet kuvars damarı incelenmiştir. 4-312 m arasında değişen uzunluklara sahip damarların kalınlığı 20-80 cm arasında değişmektedir. Yapılan mikroskobik çalışmalarda kalkopirit, pirit, bizmut, manyetit, galen, sfalerit ve altın mineralleri belirlenmiştir. 10 m cevher kalınlığında ortalama % 0,98 Cu; 1,09 gr/ton Au tenörlü 19 628,5 ton muhtemel rezerv hesaplanmıştır. Sondaj verilerinden hareketle derinliğin 100 m olduğu düşünülürse 196 285 ton muhtemel + mümkün rezerv ortaya çıkmaktadır.

Sivrice ilçe merkezinin kuzey ve kuzeybatı kısımlarında bulunan asıl hammadde kaynağı, içerdiği silt ve kil oranı ile ideal bir nitelik taşımaktadır. Bu sahanın dışında aşağıda belirtilen sahalar da hammadde açısından değerlendirilebilir niteliktedir:

Sivrice Uslu köyü sahası, Murat mahallesi civarı, Başkavak-Hazar-Özyurt sahası, Hazar santralı-Kayalıköy sahası, Akmezra civarı, Dörtbölük köyü civarı, Kamışlık köyü civarı.

Çimento; kireçtaşı, kil, tras ve alçı taşının öğütülerek belirli oranlarda karıştırılması ve belirli ısılarda pişirilmesi ile elde edilen bir malzemedir. Elazığ Altunova Çimento Fabrikası için kil ve kalker rezervleri açısından sorununun bulunmadığı belirtilmektedir. Tras ile ilgili rezerv çalışmaları yapılmamıştır. Alçı taşının hammaddesi olan jips, Elazığ bölgesinde yeterli düzeyde bulunmadığından il dışından getirilmektedir.

İşletme için kalker (kireçtaşı), 1996 yılına kadar Örentepe'den karşılanmıştır; ancak, bölgede yerleşimin artması nedeniyle bu saha terk edilmiş, fabrikaya 13 km mesafedeki Kızıldağ-Karababa kalker sahası açılmıştır. Kil ocağı, yine Kızıldağ'ın yanındadır. Tras, fabrikaya 80 km mesafedeki Karakoçan bölgesinden ve 7 km mesafedeki Gümüşkavak bölgesinden temin edilmektedir. Alçı taşı, Sivas bölgesinden temin edilmektedir.

Seramik hammaddesi olarak kullanılacak malzemede potasyum+sodyum oranının yüksek olması, demir oranının ise düşük olması istenmektedir. Keban yöresindeki magmatik kayaçların içerisinde bulunan iri feldspat kristalleri bu özellikleri taşımaktadır; bu nedenle bölgedeki kayaçlarm, işletilebilirlik bakımından ayrıntılı olarak incelenmesi gerekmektedir.

Flüorit mineralleşmesi, Keban-Arapkir karayolunun 5. km'sinde Keban Magmatitlerine ait kayaçlar içerisinde yer almaktadır. Cevher minerali flüorit olup, buna pirit, molibdenit ve kalsit eşlik eder. Flor oranı % 42' ye kadar çıkmaktadır. Yapılan hesaplamalara göre 604 ton görünün rezerv, 1800 ton da mümkün rezerv saptanmıştır.

Yapı malzemesi olarak kullanılabilecek hammaddeler; yapı taşları, kum, mozaik ve kireçtir. Bu hammaddelerin kaynağı olarak Elazığ'ın muhtelif bölgelerinde;

- 7 adet kum ocağı
- 8 adet taşocağı
- 1 adet mozaik ocağı
- 6 adet toprak ocağı
- 3 adet kireçtaşı ocağı
- 1 adet alçıtaşı ocağı
- 1 adet çakmaktaşı ocağı
- 1 adet kil ocağı
- 1 adet moloz taşı ocağı
olmak üzere toplam 29 ocak faaliyettedir.

Ticari anlamda mermer; blok çıkarılıp kesilebilen, parlatılabilen ve pazarlanabilen taşlar olarak tanımlanmaktadır. Mermercilik son yıllarda gerek Elazığ'da gerekse Türkiye genelinde önemli bir atılım yapmıştır.

Bölgede Elazığ Vişnesi olarak tanımlanan mermer Guleman ofiyolitinin Maden karmaşığı üzerine bindirdiği tektonik hatlar boyunca oluşan zonda gözlenmektedir. Alacakaya bölgesinde çok sayıda mermer ocağı bulunmaktadır. Elazığ Vişnesi iç ve dış kaplama ile dekorasyonda kullanılabilir niteliktedir. Oksitlenme tehlikesi yoktur. Üretilen mermerin bir kısmı yurtdışına ihraç edilmektedir.

Bu mermerlerin dışında Keban ve Pütürge Metamorfitlerine ait mermer, gnays türü kayaçların işletilebilirliğinin araştırılması gerekir; ayrıca son yıllarda magmatik kayaçlar, mermer olarak kullanılmaktadır. Elazığ bölgesi, derinlik magmatik kayaçları açısından oldukça zengin bir bölgedir. Bu kayaçlarm da blok verip vermemesi ve parlatılıp pazarlanabilmesi açısından incelenmesi gerekmektedir.